जिगरबाज

U.S. Open 2013 ची फायनल... रात्री अपरात्री झोप डोळ्याआड कुलुपबंद करणे आवश्यक होते... कारणही तसेच होते... नदाल vs. जोकोविक... दोघेही अप्रतिम खेळाडू... दोघेही माझे favourite, पण नदाल माझा सगळ्यात आवडता टेनिसपटू. त्या दिवशी match टाळण्याचा तर प्रश्नच नव्हता... गजर लावला होता... २ वाजता उठून TV समोर बसलो... कितीही नाही म्हटलं तरी झोपेचा अर्धवट अंमल होताच पण रंगतदार सामना पुढ्यात ठेवला असल्यावर कशाची तमा बाळगायची!!

नदाल व फेडरर टेनिस जगतात एकेकाळी most celebrated प्रतिद्वंदी म्हणून संबोधले जात असत परंतु नदाल-जोकोविक एकमेकांचे खरे arch-rivals आहेत कारण दोघांमधली ही तब्बल ३७ वी लढत होती. पुरुषांच्या टेनिस सामन्यांत कुठलेही दोन प्रतिस्पर्धी इतकेवेळा एकमेकांसमोर उभे ठाकलेले नाहीत. दोघांची लढत पाहण्यात अतीव आनंद असतो. दोघांची खासियत अशी की court चा प्रत्येक इंच ते ‘cover’ करतात, मनगटाच्या जोरावर defensive to offensive होऊ शकतात, सलग शॉट्स खेळून प्रतिस्पर्ध्याला हैराण करतात, दोघेही उत्कृष्ट athletes आहेत आणि प्रत्येक point कमावण्यासाठी जीवाचं रान करतात.

दोघांच्या ह्या rivalry बद्दल जोकोविक म्हणतो, ‘"You just feel that there is the last drop of energy that you need to use in order to win the point. Sometimes I attempt winning those points; sometimes him. It's what we do when we play against each other, always pushing each other to the limit. That's the beauty of our matches and our rivalry."

सोमवारी (U.S. Time नुसार) एकदाचा सामना सुरु झाला. नदालची तयारी उत्तम वाटत होती. ४२ मिनिटे चाललेला पहिला सेट नदाल ने ६-२ जिंकल्यावर दुसऱ्या सेट मध्ये जोकोविकने तुफानी खेळ दाखवत ३ वेळा नदालला ‘Break’ केले. या सेट मधली ५४ शॉट्स ची ‘Rally’ डोळ्यांचे पारणे फेडून गेली. Flushing Meadows मध्ये उपस्थित असलेला प्रत्येक जण मुक्तपणे दाद आणि standing ovation देत होता. आतापावेतो माझी झोप पूर्ण उडाली होती. जोकोविक ने ४-२ अशी आघाडी घेतली होती आणि याच सेट मध्ये नदालला तिसऱ्यांदा ‘Break’ करत ५-३ पर्यंत मजल मारली. ५-३ चा आकडा ६-३ मध्ये बदलवत जोकोविकने दुसरा सेट आपल्या खिशात घातला होता. तिसऱ्या सेट मध्ये कधी नदाल तर कधी जोकोविक वरचढ ठरत होता. ३-३ असा सेट रंगात आला असताना महत्वाच्या वेळी जोकोविकने केलेले unforced errors त्याला महागात पडले. दोनदा त्याने serve drop केली. ४-४ अशी बरोबरी असताना नदालने पुढे आक्रमक खेळी केली आणि जबरदस्त चिकाटीचे प्रदर्शन करत तिसरा सेट ६-४ असा जिंकला. सामना संपल्यावर या सेट बद्दल नदाल म्हणाला “I thought to run for every point, fight for every ball and play aggressive. And that's what I did in the third set.” नदाल जोमात आला होता. चौथ्या सेट मध्ये जोकोविकला संपूर्ण हतबल करत त्याने ६-१ असा सेट जिंकला आणि U.S. Open Championship देखील... केवळ रात्री शेजारची लोकं जागी होऊ नयेत म्हणून मी आनंदाने उड्या मारणे टाळले होते. माझ्यासारख्या नदाल fan साठी तो जल्लोष करण्याचाच क्षण होता.

३ तास २१ मिनिटात नदालने सामना जिंकला होता. १३ वे Grand Slam, २ रे U.S. Open स्वतःच्या नावावर जमा केले. हे सारं अभूतपूर्व होतं. मागीलवर्षी नदाल U.S. Open ची फायनल TV समोर बघत होता. त्याच्या career वर प्रश्न चिन्ह निर्माण झाले होते. त्याच्या समस्त चाहत्यांना तो पुन्हा खेळू शकेल याची शाश्वती नव्हती. गुडघ्याच्या मोठ्या दुखापतीमूळे ७ महीने बेजार असलेल्या नदालनी या वर्षी जबरदस्त comeback केले आहे. गेली काही महीने नदाल कुठल्या दुखण्यातून जातोय आणि त्याला कुठली मानसिक अस्वस्थता जाणवत असेल ह्याचा विचारही मी करू शकत नाही. पण जिद्दीने त्याने या सर्व संकटांवर मात केलेली प्रत्ययास आले. नक्कीच खऱ्या champion ची ती लक्षणे आहेत. विम्बल्डनला पहिल्याच फेरीत बाद झाल्याचा अपवाद वगळता त्याचा या वर्षीचा रेकॉर्ड कौतुकास्पद आहे. एकूण १० Titles त्यांनी यंदा खिशात घातले आहेत. २०१३ चा त्याचा रेकॉर्ड ६०-३ असा आहे. 

या वर्षीच्या त्याच्या खेळाबद्दल नदाल म्हणतो “For a few reasons this season is probably the most emotional one in my career. This is much more than I could ever have dreamed of. Looking back, all this is a bonus, because I’ve done much more than I would have expected seven months ago”.  आश्चर्याची बाब म्हणजे Clay Court चा बादशाह म्हणून संबोधला जाणाऱ्या नदालने या वर्षी Hard Court वर कमाल केली आहे. २२-० असा त्याचा Hard Court वरचा रेकॉर्ड आहे. हे त्याच्या fans ला देखील अचंबित करणारे आहे. ह्या Season मध्ये, दुखापतीतून बाहेर पडल्यावर नदालने आपल्या खेळात जरा बदल केलेला जाणवला. Closer to Baseline खेळणे, Forehand चा अधिक वापर आणि one-handed backhands व त्याचे aggression केवळ अप्रतिम होते.

फायनल नंतर बोरिस बेकर आणि ७ Grand Slam विजतेपद पटकावलेला McEnroe च्या comments समर्पक होत्या.

बोरिस बेकर म्हणतो, “Nadal has performed at an unbelievably consistent level throughout the year, every match he has played he’s been close to perfection.”

“I think he’s a freak of nature,” McEnroe said. “I’ve seen videos of him when he was 13 or 14 and he had the same kind of energy and attitude, the way he played then. That was the way he was and when you talk to people who have gone to Majorca, and to Juan Monaco and different guys like that who have gone to train with him, he literally goes from playing four hours of tennis and then goes to play an hour or two hours of soccer. So clearly he’s got this incredible energy and this incredible athleticism and amazing desire. Let’s hope he stays healthy because it will be great for our sport.”

 वयाच्या चौथ्या वर्षापासून टेनिस खेळायला सुरुवात केल्यापासून नदालने बरेच चढ-उतार पाहिले आहेत. आठव्या वर्षी त्याने Under-12 Regional Championship जिंकली. त्यावेळी तो Football ही खेळत असे. त्याच्या काकांनी (टोनी नदाल) राफा ला छत्रछायेखाली घेऊन Training द्यायला सुरुवात केली. नदालच्या जडणघडणीत त्याच्या काकाची भूमिका महत्वपूर्ण आहे आणि नदाल हे कधीच विसरत नाही. १४ व्या वर्षी Spanish Tennis Federation ने नदालला Barcelona येथे Training चा पर्याय ठेवला होता पण नदाल व त्याच्या कुटुंबीयांनी तो साफ नाकारला. टोनी नदालचे असे म्हणणे होते की उत्तम खेळाडू व्हायला अमेरिका किंवा तत्सम मोठ्या शहरात अथवा देशात जायची गरज नाही. Passion असेल तर काहीपण साध्य करता येतं. (आजही नदाल ने त्याचे मूळ गाव सोडलेले नाही. फेडरर, मरे, जोकोविक या दिग्गजांनी अनुक्रमे दुबई, सरे आणि Monte Carlo ला आपले बस्तान हलवले आहे. नदाल हा सगळ्यात homely खेळाडू म्हणून ओळखला जातो. कुटुंबाशी जुळलेली नाळ त्याने कधी तोडली नाही. Twitter वर सतत दिसणारे त्याचे family photos कदाचित याचीच साक्ष देतात.) परिणामस्वरूप federation कडून हवी तशी आर्थिक मदत नदालला मिळाली नाही. त्याच्या वडिलांनी स्वतःच्या खिशातून पैसे खर्च केले. १५ व्या वर्षी नदाल व्यायसायिक टेनिसपटू झाला होता. १७ व्या वर्षी त्याने फेडररला पराजित करून विम्बल्डन च्या तिसऱ्या round मध्ये प्रवेश मिळवण्याचे कर्तब दाखवले. नदालचा आलेख चढता होता. २००५ साली French Open च्या सेमी-फायनल मध्ये त्याने फेडररचा पराभव करत पहिल्यांदा Grand Slam च्या फायनल मध्ये प्रवेश केला आणि मारीयानो प्युरेटाला हरवून पहिले French Open Title व Grand Slam जिंकले. तेव्हापासून आतापर्यंत नदालने ८ वेळा French Open वर आपले नाव कोरले आहे. २००९ साली Australian Open, २००८ आणि २०१० साली विम्बल्डन आणि २०१०, २०१३ साली U.S. Open असे एकूण १३ Grand Slams त्याने आपल्या नावावर केले आहेत. दुखापत रहित राहिल्यास, नदालचे वय बघता आणखी काही Major Titles तो भविष्यात उंचावेल असे वाटते.

यंदाचे U.S. Open जिंकल्या जिंकल्या टेनिस विश्वात ‘नदाल फेडररचा सर्वाधिक Grand Slam चा विश्वविक्रम मोडेल का?’ ही चर्चा पुन्हा एकदा जोरात सुरु झालीये. पण नदालला ह्या आकड्यांच्या खेळाचे सोयरसुतक नाही. तो म्हणतो, “The only thing I can say is what I say every time. I'm going to keep working hard. I'm going to keep doing my things to have more chances in the future to be competitive and to produce more chances to win tournaments like this one. You never know when you will win your last one.”

येणारा काळ नदाल साठी सत्वपरीक्षेचा असणार आहे.

कमी अधिक प्रमाणात होणाऱ्या दुखापती त्याच्या करियरला मारक ठरल्या आहेत. अन्यथा आज काही वेगळेच आणि आणखी दिमाखदार चित्र बघायला मिळाले असते. जरी नदालने दुखापतींना चीतपट करून प्रत्येकवेळी धडाकेबाज comeback केले असले तरी त्याची गुडघ्याची दुखापत कधीही डोकं वर काढू शकते. ते टाळण्यासाठी बोरिस बेकरने तर जाहीरपणे नदालला Grass Court वर न खेळण्याचा सल्ला दिला आहे. पाच वेळा विम्बल्डन मध्ये प्रवेश करून आणि दोनदा जिंकूनही नदाल करिता Grass Court या पुढे कायमच दुखरी नस असणार यात शंका नाही. Hard Court वरचे हे सातत्य त्याने मात्र तसेच ठेवायला हवे.  तांत्रिकदृष्ट्या हे फार अवघड असेल.

भविष्यात टेनिस मध्ये कमालीचे बदल घडलेले दिसतील.
वय वर्ष २६ असलेला जोकोविक अग्रमानांकित आहे. त्याचा खेळ उत्कृष्ट असतो. येणारा काळ तो गाजवणार यात दुमत नाही. मरे, डेल पोट्रो, वावरिंका, गास्केट, फेरर कधीही धक्कादायक निकाल नोंदवण्याची क्षमता राखतात पण राफेल नदाल हा मला टेनिस मधला सगळ्यात ‘जिगरबाज’ व mentally toughest खेळाडू वाटतो. त्याचे Fighting Spirit, Adaptability आणि Problem Solving ability चे कौतुक करावे तेवढे कमीच !! सध्याचा काळ हा टेनिस चा सुवर्णकाळ सुरु आहे आणि तो अबाधित राहण्यासाठी राफेल नदाल तंदुरुस्त राहून त्याचा सर्वोत्तम खेळ खेळणे हे गरजेचे आहे. राफा... तुला ‘सलाम’ आणि पुढील वाटचालीसाठी शुभेच्छा !! ‘Vamos Rafa’.

वेचलेली फुले...

(अच्युत गोडबोले यांच्या ‘मुसाफिर’ मधून... )

जीवनाच्या या प्रवासात अनेक माणसं आली-गेली तरी मी एकाकी वाटेचा वाटसरू आहे असं मला कायम वाटतं. माझी माणसं, माझं घर, माझं गाव, माझा आणि जिथे फिरलो ते देश, भोवतालचा समाज, गाणं, खाणं, पुस्तकं, लिखाण, काही निसर्गरम्य तर काही तणावपूर्ण असे प्रवास, त्यात दिसलेला निसर्ग, दाहक आणि प्रेरक, जिवंत आणि भीषण अनुभव यात मी रमलेला होतो, असतो आणि राहीन. पण तो एकटेपणा, भटकेपणा मनातून क्षणभरही जात नाही. सगळं सुरळीत चालू असलं तरी काहीतरी राहिलंय अशी अपूर्णता मन खात असते. अपार प्रेम करणारी इतकी माणसं मिळूनही आयुष्यात एकटेपणा जाणवत राहतो.

अशा नैराश्याच्या दाट काळोखाच्या परिस्थितीत कुठूनतरी आशेचा किरण चमकतो आणि मग पुन्हा जगण्याची उमेद येतेच. जगात अंधारून काळवंडून जाण्यासारखं खूप काही असलं तरी जगण्यासारखंही खूप काही आहे...

मग मी कुठेतरी प्रवासाला निघतो... प्रवासात एखादा व्याकूळ करणारा निळासावळा ढग दिसतो. मेघदूत आठवतं... धारानृत्य पाहताना मन हरपतं... डोंगरकड्यावरून स्वच्छंद पणे खळाळते धबधबे दिसतात... कधी कधी रंगांची उधळण करणारं इंद्रधनुष्य दिसतं... रानात इवली इवली मोहक रंगाची फुलं दिसतात... या सगळ्यात मी अगदी हरवून जातो.

कधी समुद्रावर गेलो तर उचंबळणाऱ्या लाटांचा आवेग पाहून त्या भिरभिरत्या हवेत सामावून जातो. समुद्राचं तर मला विलक्षण आकर्षण आहे. आयुष्यातल्या अनेक घडामोडी, गतस्मृती समुद्राकडे पाहताना आठवतात. विशेषतः आकाशात सावळे ढग असताना तर काहीशा गूढ, हुरहूर लावणाऱ्या आसमंतात समुद्र तुमच्याशी खूप काही बोलत असतो. लाटा पायाशी येऊन हितगुज करीत असतात. आणि आपल्याला पडलेले प्रश्न समुद्राकडे पाहून शुल्लक वाटायला लागतात. समुद्राकडे पाहिलं की या विश्वाच्या अगाधतेचं मला दर्शन होतं.

कधी कधी मन जरा संदिग्ध किंवा एकाकी असलं की माझ्या असंख्य आवडत्या गायक-वादाकांपैकी एखाद्याने घेतलेली लकेर किंवा वाद्याचा एखादा झंकार नव्यानं मनात उमटतो आणि ओठांवर अलगदपणे वाहवा येतं...

कधी एखादं जुनं परिचित पुस्तक नव्याने भेटतं... काही लोकांचे लेख वाचले, त्यांचं कार्य पाहिलं तर खरोखर मला दिलासा मिळतो... अशी लोकं आणि अशा चळवळी आहेत ज्या प्रस्थापितांनी दुर्लक्षित वा बदनाम करूनही खंबीरपणे तंबू ठोकून तळागाळातल्या लोकांच्या बाजूने उभे आहेत असं मी जेव्हा बघतो तेव्हा मनात आशा पल्लवित होते... काळोखात काही प्रकाशशलाका दिसतात... पाडगावकर म्हणतात तसं, प्रकाशाचे गाणे अवसेच्या रात्री गाणारा मी एक आनंदयात्री बनून जातो !